Pielęgnowanie pacjenta po amputacji kończyny dolnej lub górnej nie może polegać wyłącznie na monitorowaniu ogólnego stanu zdrowia. Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań w kończynie – w tym przykurczy, martwicy lub nerwiaków – niezwykle ważne jest by już w pierwszym dniu po zabiegu wdrożyć odpowiednią pielęgnację kikuta. Po amputacji najczęściej wykonuje się te czynności pielęgnacyjne, które ułatwią wygojenie się rany, a następnie przygotują do protezowania. Jak wygląda cały ten proces?

Etapy pielęgnacji kikuta po amputacji

Głównym celem opieki i pielęgnacji pacjenta po amputacji jest – oprócz poprawy jego ogólnej kondycji fizycznej – kształtowanie kikuta w taki sposób, by w jak największym stopniu wykorzystać możliwości, jakie daje dobrze dopasowana proteza. Właściwe postępowanie pozwala pacjentom szybciej i wydajniej odzyskać sprawność, a tym samym ułatwić im powrót do normalnego życia. Najważniejsze elementy pielęgnacji kikuta po amputacji to:

1. Właściwe ułożenie kikuta po operacji. Kikut naturalnie układa się w sposób najwygodniejszy, ale nie najlepszy dla zachowania zdrowia kończyny powyżej amputacji. Utrwalenie niewłaściwej pozycji może prowadzić do powstawania przykurczy, które w efekcie uniemożliwią sprawne korzystanie z protezy. Dobre ułożenie kikuta zapobiega również nadmiernemu uciskowi na konkretne tkanki i powstawaniu obrzęków.
2. Pielęgnacja rany pooperacyjnej. Szybkość gojenia się rany pooperacyjnej może różnić się w zależności od pacjenta, ale w większości przypadków wynosi ona nie więcej niż kilka tygodni. Po tym czasie rana zabliźnia się, ale całkowite wygojenie się rany pooperacyjnej wewnątrz może zająć nawet kilkanaście miesięcy. Podstawą pielęgnacji kikuta po amputacji jest dbanie o czystość rany, częsta zmiana opatrunków i częsta zmiana opatrunków.
3. Terapia przeciwobrzękowa/formowanie kikuta. Ograniczenie obrzęku można uzyskać zarówno stosując opaskę uciskową, jak i bandaż kompresyjny, który umożliwia dowolne regulowanie nacisku. Terapia ta pozwala właściwie ukształtować kikuta, dzięki czemu można dopasować protezę w takim stopniu, by jej używanie było komfortowe. Ucisk zwiększa także ukrwienie tkanek w kończynie powyżej poziomu amputacji i przyspiesza gojenie się rany pooperacyjnej. Istotne jest to, żeby formowanie zacząć dopiero po pełnym wygojeniu kikuta.
4. Terapia przeciwbólowa. Za ból po amputacji może odpowiadać zarówno rana pooperacyjna, nerwobóle, jak i bóle fantomowe. W takich przypadkach lekarz zwykle zaleca różne rodzaje terapii – od środków farmakologicznych, po terapię ciepłem lub zimnem. Tę drugą formę stosuje się jednak tylko po wygojeniu się rany.
5. Hartowanie skóry kikuta. Głównym celem tego etapu pielęgnacji kikuta po amputacji jest zmniejszenie wrażliwości skóry. Skuteczne metody hartowania to m.in. pocieranie kikuta szorstkim materiałem, delikatne masaże szczoteczką lub piłką w gumowymi wypustkami.

Granice przedstawionych wyżej etapów pielęgnacji pacjenta po amputacji kończyny są raczej umowne. Większość z nich prowadzona jest równocześnie lub znacznie nakłada się na siebie. Z pewnością nie jest tak, że dopiero po zakończeniu jednego etapu pielęgnacji zaczyna się kolejny. Żaden z nich nie funkcjonuje natomiast samodzielnie.

Jak wygląda higiena kikuta po amputacji?

Poszpitalna pielęgnacja kikuta po amputacji kończyny obejmuje utrzymanie właściwego poziomu higieny. Trzeba pamiętać, że wielogodzinne używanie protezy naraża kończynę na odparzenia, podrażnienia, a nawet bolesne i podatne na zakażenia rany. Ważne jest więc, by regularnie dbać o czystość i zapewnienie maksymalnego poziomu ochrony skórze.

Przede wszystkim kikut musi „odpocząć” od protezy – przed snem trzeba ją koniecznie ściągnąć, a także umyć wodą z łagodnym detergentem. Aby uniknąć obtarć, można również posypać jej wnętrze niewielką ilością talku. Łagodne środki czystości powinno się stosować także do mycia kikuta. Po kąpieli należy go dokładnie osuszyć i zabezpieczyć skórę substancją, która stworzy na niej warstwę ochronną – wazeliną, preparatami na bazie olejów lub lanoliną. Aby zapobiec nadmiernemu poceniu się skóry w protezie (to częsty problem) można posmarować skórę antyperspirantem, pamiętając przy tym, by również w tym przypadku stosować delikatny kosmetyk i nie używać go w nadmiarze.